ABD Temsilciler Meclisi başkanı Nancy Pelosi Tayvan’a gidecekmiş. Bir süredir bahsi geçen bu bilgi ABD’li yetkililer tarafından da doğrulanınca Çin’in ağır tepkisi gecikmedi. İddialara göre Biden ve Xi Jingping epey uzun bir telefon konuşması gerçekleştirdiler ve Xi Biden’a “ateşle oynayan yanar” ifadesini kullandı.

Tabii tüm bu durum akıllara birçok soru getiriyor. Çin neden bu kadar tepki veriyor? Neden şimdi? Neden Pelosi? Bu gerginlik nasıl sonuçlanır?

Öncelikle Çin’in Tayvan politikasının sertliğinden biraz bahsetmek gerekir. Çin iç savaşından bu yana ayrı düşen Tayvan’ı Çinliler kendi toprağı olarak görüyorlar. Bu nedenle Tayvan’la bir diplomatik ilişki kurmaya çalışan ya da tanıma girişiminde bulunan ülkelere yoğun tepki gösteriyorlar. ABD ile Çin Tayvan konusu üzerinden daha önce de karşı karşıya gelmesine rağmen ABD Tayvan’ı “Çin’in parçası” olarak görmeye devam ediyor. ABD’nin “Tek Çin” politikası sürse de yıllar boyu Tayvan’ı pek çaktırmadan desteklemeye devam ettiler. Şu anda 30 bin ABD askerinin eğitim amaçlı Tayvan’da olduğu söyleniyor.

Pelosi’nin ziyareti de Tayvan’ın uluslararası mecralarda tanınması için çok önemli bir adım. Bu denli bir gezi için Pelosi’nin seçilmesinin ise birkaç farklı sebebi olabilir. ABD başkanı ve başkan yardımcısı seviyesinde bir ziyaretin Çin’i aşırı provoke edeceği ve çok daha büyük bir adım olarak görüleceğini söylemeliyim. Nancy Pelosi ise otorite sırasında Temsilciler Meclisi Başkanı olarak üçüncü geliyor. Yani Başkan ve Başkan Yardımcısına bir şey olursa Pelosi seçime kadar başa geçebiliyor.

Tabii Pelosi’nin böyle bir ziyaret için seçilmesinin bir sebebi daha var. 1989 meşhur Tiananmen meydanı olaylarından hemen sonra Temsilciler Meclisi üyesi olarak meydana gitmiş, “Bu meydanda demokrasi adına ölenleri anıyoruz” yazılı bir pankart açmıştı. Çinli polisler yanında sadece bir kişi olan Pelosi’ye müdahale edememiş onun yerine görüntü alan gazetecileri alandan uzaklaştırmıştı. Yani Pelosi Çin’e karşı ABD’deki en sembol isim denilebilir. Bu sonbaharda emekli olacağı söylenen Pelosi’nin son bir güç gösterisinde olması kariyerinin sonunda bir madalya olarak kalacaktır.  

ABD ve Çin hemen hemen aynı bir olayda daha önce de gerilmişlerdi. 1995’te Tayvan başkanı Lee Teng-hui’nin ABD gezisi Çin hükümetini sinirlendirmiş ve Çin’in Tayvan sularına roket fırlatmasına kadar ilerlemişti. O dönemde ABD’nin rakipsiz deniz gücü Tayvan boğazına gelerek olaya son nokta koymuştu.

Akıllara gelen bir başka soru ise neden böylesi gergin bir zamanın seçildiğiydi. Rusya’yla savaş hala devam ederken ABD neden bir de Çin’i provoke etmek istiyordu? Bugünün dengelerinin 1989’dan çok farklı olduğu aşikar. ABD küresel hegemonyasının sarsıldığı, nüfuzunun giderek azaldığı bir dönemdeyiz. Çin’in deniz gücü ise ABD’ninkine giderek yaklaşıyor.

ABD ve Rusya’nın birbirini parçalamasını keyifle izleyen ve sessizce dünya çapındaki nüfuzunu arttıran Çin’e bir ders vermek isteniyor olabilir. Pelosi’ye eşlik edecek uçak gemisi grubunun da bölgeye gelecek olması gerginliğin boyutunu bize gösteriyor.

İşte bu nedenle Çin son dönemde askeri yatırımlarını Tayvan’ı işgal etmesine yarayacak amfibi özellikli gemiler yerine ABD donanmasını uzakta tutacak uçak gemilerine yoğunlaştırdı. Bu tarz gerilimleri yakın zamanda daha çok izleyeceğiz.

Bu olayın sonucu ise ilk kimin geri adım atacağına bağlı. Eğer Çin Pelosi’nin Tayvan’a ulaşmasına izin verirse ABD Çin’e “1989’dan farklı değilsiniz” mesajı vermiş olacak. Eğer Çin Pelosi’yi uzak tutabilirse dünyaya “artık işler değişti” demiş olacak. İki türlü de iki ülkenin deniz gücü karşı karşıya gelebilir.

Pelosi aslında Nisan ayında yapacaktı bu geziyi. Covid-19 bahanesiyle vazgeçmişti. Xi’nin Biden’la sert geçen konuşması sonrası benzer bir gerekçeyle gezi iptal edilir mi göreceğiz. Görüşmenin metne dökülmüş hali ABD tarafında 151 kelimeyken, Çin tarafında 620 kelime. ABD’liler paylaştıkları metinde Biden’ın “Tayvan’ın bağımsızlığını tanımıyoruz” cümlesini çıkarmışlar. Yani geri adım atmaları olası diyebiliriz. Her şekilde Tayvan boğazı önümüzdeki yıllarda çok kızışacak gibi gözüküyor.